علما و رژيم رضا شاه؛ نظري بر عملكرد  سياسي-فرهنگي روحانيون در سال هاي 1305 تا 1320

نویسنده: حميد بصيرت منش

نقش‌آفريني و كنش‌گري علما و روحانيون در عرصه‌هاي سياسي و فرهنگي از قدمتي تاريخي و ديرينه برخوردار است و با گسترش تفكر شيعي در دوران صفويه، پررنگ‌تر از قبل شده‌است. كتاب علما و رژيم رضا شاه، عملكرد سياسي و فرهنگي روحانيون را در طي سال هاي 1305 تا 1320 مورد بررسي قرار داده است. در فصل اول كتاب، مباني فكري و عقيدتي علماي شيعه كه موجبات همكاري با حكومت و ورود به عرصه سياست را فراهم نمود، مورد بررسي قرار گرفته است. علاوه براين شرايط اجتماعي، سياسي و تاريخي كه زمينه‌ساز ورود روحانيت به عرصه‌هاي سياسي و فرهنگي شده (پديده‌هايي نظير استعمار و استبداد) و در مواردي به همكاري متقابل بين روحانيت و حاكميت منجر شده است، مورد توجه قرار گرفته است. مؤلف در ادامه به بررسي ساختار سياسي-فرهنگي حكومت رضاشاه پرداخته و ديكتاتوري، ناسيوناليسم و غربگرايي را به عنوان محورهاي اساسي زمامداري حكومت رضاشاه مورد توجه قرار داده است. استبداد مطلقه و سيطره نظاميان بر تمامي ساختارهاي اجتماعي و سياسي، موجب از بين رفتن دستاوردهاي فرهنگي-سياسي نهضت مشروطه و انزواي روحانيون به دليل تأكيد بر جدايي دين از سياست شد. همچنين تغييرات  گسترده در حوزه‌هايي نظير سيستم قضايي، تعليم و تربيت، اوقاف و تربيت بدني كه همگي متأثر از نظام‌هاي غربي بودند و موجبات تكدر خاطر علما و نارضايتي مردم را فراهم مي‌كرد، در اين فصل مورد توجه مؤلف قرار گرفته است.

رويارويي علما و روحانيون شيعه با رژيم رضاشاه بخش دوم كتاب را تشكيل مي‌دهد كه به صورت جغرافيايي و منطقه‌اي (نجف، قم، اصفهان و ساير مناطق) مورد بررسي قرار گرفته است. با اين حال نويسنده از ترسيم ربط موضوعي بين اقدامات حاكميت و عملكرد علما در خلال مرور وقايع غافل نبوده است. كتاب علما و رژيم رضاشاه در دو بخش، پانزده فصل و 570 صفحه در قطع وزيري، توسط مؤسسه عروج (وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ^(ره) منتشر شده و در سال 1399 به چاپ ششم رسيده است.